Ηράκλειο 13/10/2008

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

 κ. ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΡΑΚΗ

ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ  ΕΚΘΕΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΗΤΡΗ ΒΙΚΕΛΑ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΙΚΕΛΑΣ και το Ηράκλειο. Εκατό Χρόνια μετά.

«Κληροδοτώ εις τον Δήμον Ηρακλείου Κρήτης άπαντα τα βιβλία μου, εκτός των εις μικράν υαλόφρακτον βιβλιοθήκην την εν τη αιθούση της οικίας μου(περιέχουσα και αντίτυπα των έργων μου και των μεταφράσεων αυτών) τα οποία μετά της βιβλιοθήκης μου ταύτης κληροδοτώ εις τον ανεψιόν μου Ιωάννη Βικέλαν. Η εις Ηράκλειον αποστολή των βιβλίων μου παραγγέλλω να γίνει δαπάνη της κληρονομικής μου περιουσίας, επιθυμώ δε τα εις τον δήμον Ηρακλείου κληροδοτούμενα ούτως βιβλία να διατηρώνται εις ιδιαίτερο διαμέρισμα φέρων το όνομα μου.» 

Με αυτή τη λιτή δήλωση των εννιά γραμμών έμπαινε στη ζωή της πόλης μας  πριν εκατό χρόνια το σπουδαίο κληροδότημα του Δημήτρη Βικέλα, τα βιβλία του, και ξεκινούσε το ταξίδι ενός λαμπρού Πνευματικού Ιδρύματος που καθιερώθηκε στην πνευματική μας ζωή με το όνομα ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ και χωρίς ίχνος υπερβολής ή τοπικισμού, συγκαταλέγεται σήμερα στα κορυφαία πνευματικά ιδρύματα της χώρας.

Ποιος ήταν όμως ο άνθρωπος αυτός, ο οποίος χωρίς να έχει την παραμικρή συγγένεια με την πόλη μας, άφησε στο Ηράκλειο και όχι στην Ερμούπολη που γεννήθηκε ή στη Βέροια απ'' όπου κρατούσαν οι ρίζες της οικογένειας του, το πνευματικό αποθησαύρισμα ολόκληρης της ζωής του, τα πολύτιμα βιβλία του.

Ο Δημήτρης Βικέλας υπήρξε μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα με πολλαπλά ενδιαφέροντα τα οποία καλλιέργησε με χαρακτηριστική επιτυχία. Ένας εξαίρετος διανοούμενος, ένας σπουδαίος λογοτέχνης και ένα φωτισμένο και οραματικό πνεύμα. Έτρεφε βαθειά αγάπη στην ευρύτερη έννοια του ελληνισμού και πίστευε ότι η πρόοδος της Ελλάδας θα εξαρτηθεί από το πνευματικό επίπεδο του λαού της.

Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πρωτοπόρους της νεοελληνικής πεζο­γραφίας. Έγραψε πρωτότυπα διηγήματα παίρνοντας τα θέματα του από την νεοελ­ληνική πραγματικότητα και τους χαρακτήρες των Νεοελλήνων. Τα διηγή­ματα του έχουν απλότητα, οι χαρακτήρες του είναι πραγματικοί, καθη­μερινοί, γνήσιοι άνθρωποι.

Τα σημαντικότερα από τα διηγήματα του είναι: «Παπά-Νάρκισσος», «Ο Λυσσασμένος»,«Η άσχημη αδελφή», «Φίλιππος Μάρθας» και το πιο γνωστό του «Λουκής Λάρας».

Γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 15 Φεβρουαρίου του 1835 από εύπορη οικογένεια με μεγάλη παράδοση στο Εμπόριο και στα Γράμματα. Ήταν εξαίρετος μαθητής και σε ηλικία μόλις 16 ετών δημοσιεύει το πρώτο του έργο, μια έμμετρη μετάφραση της τραγωδίας του Ρακίνα «Εσθήρ».

Στα 17 του χρόνια εγκαθιστάται στο Λονδίνο κοντά στους θείους από την μητέρα του, την οικογένεια Μελά, που διαπρέπουν εκεί ως μεγαλέμποροι σταριού. Στο Λονδίνο μένει μέχρι το 1876 οπότε το εγκαταλείπει, όπως και το εμπόριο, για να εγκατασταθεί, έχοντας εν τω μεταξύ εξασφαλίσει σημαντική οικονομική άνεση στο Παρίσι, για να ασχοληθεί με τις μεγάλες του αγάπες, τα γράμματα και την κοινωνική δράση. Διακρίνεται ιδιαίτερα και στα δύο και αναπτύσσει έναν ευρύ κύκλο γνωριμιών με σημαντικούς εκπροσώπους της Γαλλικής και της Ευρωπαικής Διανόησης.

Ως Λογοτέχνης επηρέασε σημαντικά το «γλωσσικό» θέμα που απασχολεί του Νεοέλληνες, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και το εξωτερικό. Τον Ιανουάριο του 1896, ο Γάλλος υπουργός παι­δείας τον συμπεριέλαβε στην ομάδα της 15μελούς επιτροπής των κο­ρυφαίων επιστημόνων, προκειμένου να εισηγηθούν το «Περί της αντικατα­στάσεως εις τα γαλλικά σχολεία της Ερασμιακής προφοράς της αρχαίας Ελληνικής δια της νεωτέρας Ελληνικής τοιαύτης».

Στην ίδια επιτροπή συμμετείχε και ο διάσημος γλωσσολόγος καθηγητής της Νεοελληνικής, στη Σχολή των Ανατολικών Γλωσσών στο Παρίσι, Ιωάννης Ψυχάρης. Ο Δημήτριος Βικέλας κατέθεσε στην επιτροπή την εμπεριστατωμένη θέση του. η οποία έγινε αποδεκτή.

       Στο Παρίσι, τον Ιούνιο του 1894, τον βρίσκει η έναρξη του «Διεθνούς Αθλητικού Συνεδρίου των Παρισίων» του οποίου ηγείται ο Βαρόνος Πιέρ Ντε Κουμπερτέν και έχει ως αντικείμενο την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Η αρχική σκέψη του Κουμπερτέν ήταν η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων να ξεκινήσει με το τέλος του αιώνα, το 1900 δηλαδή και η πρώτη πόλη που θα τους φιλοξενούσε να είναι το Παρίσι. Όλα αυτά βέβαια μέχρι να πάρει τον λόγο ο Βικέλας που στην κατάμεστη αίθουσα τελετών της Σορβόννης μπροστά στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές προσωπικότητες της εποχής, υποστήριξε με Ολύμπια αταραξία τη δική του πρόταση για τόπο τέλεσης των πρώτων αγώνων την Αθήνα και έτος το 1896. :

          «....στην Αθήνα, ασφαλώς δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να οργανώσουμε μεγα­λοπρεπείς γιορτές, αλλά τις πολλές ελλείψεις μας θα αναπληρώσει η εγκαρ­διότητα της υποδοχής μας! Δεν θα προσφέρουμε στους επισκέπτες μας διασκεδάσεις άξιες προς την περίσταση, αλλά έχουμε να δείξουμε τα μνη­μεία και τα ερείπια της αρχαιότητος και να τους οδηγήσουμε στους τόπους, όπου τελούσαν οι αρχαίοι τους αγώνες τους ». 

          Μέσα σε ελάχιστη ώρα ο εμπνευσμένος λόγος του Βικέλα συνεπαίρνει τους συνέδρους και αλλάζει πλήρως το σκηνικό. Πρώτη σύγχρονη πόλη, παμψηφεί η ΑΘΗΝΑ.

Ο Γεώργιος Δολιανίτης χαρακτηρίζει τον Δημήτριο Βικέλα «Ολύμπια μορφή του Συνεδρίου των Παρισίων», που με το διεθνές κύρος του, τον αυθορμητισμό και την αφοπλιστική ειλικρίνεια του απέσπασε την ομό­φωνη ευχή των συνέδρων για την τέλεση των σύγχρονων Ολυμπιακών στην Αθήνα. Χωρίς τον Δημήτριο Βικέλα που καταξίωσε τον τίτλο του Προέδρου της Διεθνούς Ολυμπιακής επιτροπής δεν θα είχε επιλεγεί τότε η Αθήνα, και χωρίς το αναβάπτισμα του θεσμού με τους Εμβόλιμους Αγώνες του 1906 πάλι στην Αθήνα, το μέλλον των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων δεν θα ήταν βέβαιο.

Από τον Ιούνιο του 1895, ο Δημήτρης Βικέλας εγκαθίσταται μόνιμα στην Αθήνα και ως πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής επιτροπής υπήρξε η ψυχή της οργάνωσης των 1^ων  Ολυμπιακών Αγώνων. Αναπτύσσει στενές σχέσεις με προσωπικότητες της πόλης όπως ο Κωστής Παλαμάς, Ο Σπύρος Σαμάρας, οι μεγάλοι ζωγράφοι Λύτρας και Γκύζης που φιλοτέχνησαν  το Ολυμπιακό μετάλλιο και το δίπλωμα των αγώνων, ενώ έχει συχνή επαφή και με τον εμπνευστή του Μαραθώνιου δρόμου Michel Breal (Μισέλ Μπρέλ).

Μέρα με την ημέρα αναγνωρίζεται και καταξιώνεται η προσωπικότητα του Δημήτρη Βικέλα σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. «Ήταν τόσο συναρπαστικός ο τρόπος της ζωής του που τον οδηγούσε ευθέως στην αιωνιότητα» γράφει γι'' αυτόν ο Δόκτωρ Λούϊς στο έργο του «Μελέτη για τους θεούς της Ελλάδας».

Λίγο πριν πεθάνει ο Βικέλας το 1905 συγκεκριμένα, επισκέπτεται το Ηράκλειο. Μία πόλη ευρύτερα γνωστή την εποχή εκείνη λόγω των ανασκαφών της Κνωσσού και της τεράστιας δημοσιότητας που έλαβαν οι αρχαιολογικοί θησαυροί που έφερε στο φως ο Αρθούρ  Έβανς, άλλα και οι ανασκαφές της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής σε Φαιστό, Αγ. Τριάδα, Γόρτυνα.

Ο Βικέλας είχε την ευκαιρία να δει από κοντά τις ανασκαφές και τα ευρυματα που είχαν συγκλονίσει τον πνευματικό κόσμο της εποχής του, ενώ ταυτόχρονα διαπίστωσε, με την επίσκεψή του, τον οικονομικό δυναμισμό του Ηρακλείού και με το διεισδυτικό του πνεύμα προείδε το λαμπρό μέλλον της πόλης. Αυτή του η εκτίμηση ίσως και η σχέση του με τον παθιασμένο Ηρακλειώτη, αρχαιολόγο και γιατρό Ιωσήφ Χατζηδάκη κυριάρχησαν στη σκέψη του και έτσι, αποφάσισε να αφήσει το πολυτιμότερο αγαθό ενός πνευματικού ανθρώπου,  την βιβλιοθήκη του που την αποτελούσαν 5.829 τόμοι, στον Δήμο Ηρακλείου.

Το Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου με πρόεδρο τον Αριστείδη Στεργιάδη κάνει αποδεκτή την δωρεά με του απόφαση της 18/7/1908 που έλεγε τα εξής:

« Ο εν Αθήναις εσχάτως αποθανών λόγιος Έλλην Δημήτριος Βικέλας εκληροδότησε εις τον Δήμον Ηρακλείου την βιβλιοθήκην αυτού, η οποία θα αποσταλεί εδώ δαπάνη των κληρονόμων και προτείνει εφ΄ ενός μεν να αποφασίσει το Συμβούλιον αν ο Δήμος αποδέχεται το κληροδότημα, διότι εκ του νόμου απαιτείται   τοιαύτη δήλωσις , αφ'' ετερου δε να εκδηλώσει το Δημοτικόν Συμβούλιον την βαθύτατην  τιμήν  του Δήμου προς την μνήμην του μεταστάντος και την βαθύτατην αυτού θλίψιν δια την απώλειαν ην υπέστη το Ελληνικόν γένος και τα Ελληνικά  Γράμματα δια του θανάτου του. Το συμβούλιον αποδέχεται ομοφώνως και μετ'' ευγνωμοσύνης το κληροδότημα και ψηφίζει: να εκφράση ο Δήμος προς τους κληρονόμους την βαθείαν του Δήμου θλίψιν δια τον θάνατον του υπερόχου λογίου και Έλληνος πατριώτου και δεύτερον να τελεσθή δαπάνη του Δήμου αρχιερατικόν μνημοσύνον εν των καθεδρικώ ναώ του Αγίου Μηνά υπέρ της μνήμης του».

Φίλες και Φίλοι,

Με τη συμπλήρωση φέτος εκατό χρόνων από το θάνατο του Δημήτρη Βικέλα, ο Δήμος Ηρακλείου οργανώνει σημαντικές εκδηλώσεις προς τιμήν αυτού του οικουμενικού Έλληνα, του σπουδαίου πνευματικού ανθρώπου και ευεργέτη του Ηρακλείου, για τον οποίο η μεγαλύτερη αναγνώριση είναι νομίζω αυτό που είπε για εκείνον ο πρωτεργάτης της αναβίωσης των σύγχρονων ολυμπιακών αγώνων Βαρόνος Πιέρ ντε Κουμπερτέν:  «ΉΤΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΕΥΓΕΝΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΣΕ Η ΓΗ».