Δ Ε Λ Τ Ι Ο  Τ Υ Π Ο Υ

Έτος μνήμης Στέργιου Σπανάκη το 2024
για τη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου

Ημερίδα και ανάδειξη του έργου και του αρχείου του μεγάλου συγγραφέα και ιστοριοδίφη.

Η Βικελαία Βιβλιοθήκη τιμά τη μνήμη του πρώην Εφόρου της, αναδεικνύοντας το έργο και το αρχείο του, εν όψει της συμπλήρωσης 30 χρόνων από τον θάνατό του (1994).

Ο λόγος για τον μεγάλο Κρητολόγο Στέργιο Σπανάκη, ο οποίος άφησε τεράστια πνευματική παρακαταθήκη στην Κρήτη αφενός με το μεγάλο και πολυσχιδές έργο του και αφετέρου με την παραχώρηση του Αρχείου και της προσωπικής Βιβλιοθήκης του στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου.

Από τις αρχές του τρέχοντος έτους η Βικελαία Βιβλιοθήκη προετοιμάζει τις σχετικές δράσεις του 2024, οι οποίες συνίστανται στη διοργάνωση επιστημονικής ημερίδας και σχετικής έκθεσης για τον Στ. Σπανάκη, στην επεξεργασία και ανάδειξη του Αρχείου του και, τέλος, στην ψηφιοποίηση μέρους από το άγνωστο, κατά κύριο λόγο, τμήμα του συγγραφικού έργου του.

Το Αρχείο Στ. Σπανάκη αποτελείται στην αρχική του μορφή από δεκάδες ογκώδεις φακέλους των χειρόγραφων και δακτυλόγραφων καταλοίπων του μεγάλου ερευνητή, τα οποία περιέχουν δελτία και ευρετήρια με σημειώσεις για τις μελέτες του, πρωτόλεια κείμενα των βιβλίων και των άρθρων του, αμέτρητες φωτογραφίες, πληθώρα επιστολών και καρτ-ποστάλ από την πυκνή αλληλογραφία του, προσωπικά αντικείμενα, κ.ά.

Ήδη έχει ξεκινήσει η καταγραφή, η τακτοποίηση και η ταξινόμηση του συγκεκριμένου αρχείου, το οποίο για δεκαετίες παρέμενε εγκιβωτισμένο και απρόσιτο, με σκοπό να καταστεί διαθέσιμο για το κοινό της Βικελαίας και τους ερευνητές.

Παράλληλα, έχει κατατεθεί πρόταση, και αναμένεται η θετική ανταπόκριση, για την ένταξη στο ΕΣΠΑ (πρόγραμμα BAA του Δήμου Ηρακλείου) σχετική με την ψηφιοποίηση  του συνόλου του Αρχείου του Στ. Σπανάκη της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου.

Ο Στέργιος Ν. Σπανάκης

Ο Στέργιος Σπανάκης γεννήθηκε το 1900 στο Τζερμιάδω Λασιθίου και ήταν το έβδομο τέκνο του Γεωργίου και της Ελένης Σπανάκη. Γόνος αγροτοκτηνοτροφικής οικογένειας πραγματοποίησε εγκύκλιες σπουδές στο Γυμνάσιο «Ο Κοραής» του Ηρακλείου και στο Αβερώφειο Γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας. Σπούδασε έπειτα στη Νομική Σχολή Αθηνών, από την οποία όμως δεν φαίνεται να απέκτησε πτυχίο. Νυμφεύτηκε τη  σύζυγό του Στέλλα Κεφεράκη και έκαναν μαζί 4 παιδιά.

Από τα πρώτα επαγγελματικά του βήματα υπήρξε ο διορισμός του στη θέση του ειδικού γραμματέα της νεοσύστατης «Ένωσης Εφέδρων Νομού Ηρακλείου» που ιδρύθηκε στην πόλη, όπως και σε όλη την Ελλάδα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η έντονη δράση της Ενώσεως και η αρθρογραφία της εφημερίδας της «Η Φωνή του Εφέδρου» στοιχειοθέτησαν την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, για τα στελέχη της, τα οποία φυλακίστηκαν μέχρι τη γενική αμνήστευση από τον Υπουργό Δικαιοσύνης Ιωσήφ Κούνδουρο.

Ατελέσφορος υπήρξε και ο προσωρινός διορισμός του στη θέση του Διευθυντή του νεοσύστατου τότε Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου Ηρακλείου, από όπου εκδιώχθηκε όμως σύντομα.

Τον Γενάρη του 1926 με απόφαση του Δημάρχου Ιω. Βογιατζάκη, ο Στ. Σπανάκης διορίσθηκε Έφορος της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου, η οποία εκείνον τον καιρό λειτουργούσε στο ισόγειο του Δημαρχείου της πόλης, στο σημερινό Πάρκο Θεοτοκόπουλου.

Το 1932 ο Στ. Σπανάκης ευτύχησε να πραγματοποιήσει τη μεταφορά της Βικελαίας στο μόλις αποπερατωμένο κτήριο «Αχτάρικα». Ήταν η πρώτη εγκατάσταση της Βιβλιοθήκης στο εν λόγω κτήριο, το οποίο απέδωσε στο σύνολό του στη Βικελαία, μισό αιώνα αργότερα, ως Δήμαρχος Ηρακλείου, ο Μαν. Καρέλλης.

Τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής (1941-1944) ο Σπανάκης θα διαφυλάξει το περιεχόμενο της Βιβλιοθήκης, οι χώροι της οποίας αποκτούσαν συνεχώς νέες χρήσεις από τους κατακτητές. Σπουδαιότερος υπήρξε όμως ο ρόλος του, από κοινού με τον Νίκο Σταυρινίδη, στη διάσωση του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου, τους Κώδικες του οποίου οι δύο άντρες περιμάζεψαν κυριολεκτικά στη Βικελαία από τον δρόμο, έξω από τα σημερινά δικαστήρια, όπου είχαν απορριφθεί από αδαείς.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής ο Στ. Σπανάκης απολύθηκε με διαταγή του γερμανού Φρουράρχου Ηρακλείου από τη θέση του Εφόρου της Βικελαίας, στην οποία επέστρεψε μετά την απελευθέρωση. Λίγα χρόνια αργότερα όμως θα απολυθεί οριστικά, με  το Θ΄ ψήφισμα της 27/28-6-1946 περί εξυγιάνσεων των δημοσίων υπηρεσιών, το οποίο πιθανώς απέβλεπε και σε εμφυλιοπολεμικού πνεύματος διευθετήσεις.

Πριν από τον θάνατό του ο Στέργιος Σπανάκης δώρισε τη σπουδαία βιβλιοθήκη του και το αρχείο του στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, όπου διαφυλάσσονται έως σήμερα. Ο Δήμαρχος Μανόλης Καρέλλης, επί των ημερών του οποίου πραγματοποιήθηκε η εν λόγω δωρεά, συμπεριέλαβε τον Σπανάκη ανάμεσα στους μεγάλους δωρητές Δημ. Βικέλα, Γ. Σεφέρη, Ελευθ. Πλατάκη κ.ά, των οποίων ανάλογες δωρεές κοσμούν τη Βικελαία Βιβλιοθήκη.

Επιστημονικά, ο Στέργιος Σπανάκης, υπήρξε ένας τους σοφότερους και πολυγραφότατους ερευνητές της ιστορίας και του πολιτισμού της Κρήτης, της ειδίκευσης δηλαδή που ονομάζεται σήμερα «Κρητολογία».

Το έργο του, ιδίως για την ιστορία της Βενετοκρατίας στην Κρήτη, είναι τεράστιο: Γνώστης της ιταλικής γλώσσας, αντιλήφθηκε πρώιμα τη σημασία των Εκθέσεων των Βενετών Προβλεπτών στην Κρήτη, και καταπιάστηκε με τη μετάφραση και έκδοσή τους. Παράλληλα δημοσίευσε δεκάδες ακόμη κείμενα της εποχής και συνέγραψε συνθετικές εργασίες που φωτίζουν άγνωστα έως τότε γεγονότα της κρητικής ιστορίας.

Ασχολήθηκε επιπλέον με όλες τις περιόδους της κρητικής ιστορίας, αφήνοντας σημαντικά άρθρα για τη βυζαντινή, τη ρωμαϊκή και την οθωμανική περίοδο της Μεγαλονήσου.

Απαράμιλλο είναι το έργο του για την τοπογραφία και την τουριστική γεωγραφία της Κρήτης, με κορωνίδα το αξεπέραστο έως σήμερα «Πόλεις και χωριά της Κρήτης», που συνιστά την πρώτη πηγή για την ιστορία κάθε πόλης και οικισμού της Κρήτης. Πολύτιμη είναι, επίσης, και η προσφορά του στην ενίσχυση του περιηγητισμού στην Κρήτη, ιδίως με την έκδοση αξεπέραστων ‒και σήμερα ακόμη‒ οδηγών για την ιστορία, τα μνημεία και εν γένει τα αξιοθέατα της Κρήτης.