Ιστορική Αναδρομή

«Από τα Κέντρα Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων στα Κέντρα Κοινοτικής Φροντίδας»

Τα Κ.Α.Π.Η. από το 1979 έως το 2010

Η ανάγκη παροχής προληπτικής ιατρικής, ψυχικής και κοινωνικής υποστήριξης στους ηλικιωμένους, με τον ταυτόχρονο περιορισμό της ιδρυματοποίησης αυτών, αναγνωρίστηκε από την πολιτεία στα μέσα της δεκαετίας του 1970.

Για το σκοπό αυτό ιδρύθηκαν τα Κέντρα Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ), τα οποία έθεσαν τις βάσεις για νέες προοπτικές σε θέματα κοινωνικής πολιτικής για την τρίτη ηλικία.

Τα ΚΑΠΗ πρωτοεμφανίστηκαν στον Ελληνικό χώρο του 1979 όταν η Διεύθυνση Προστασίας Ηλικιωμένων του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας κάλεσε τον Όμιλο Εθελοντών και ζήτησε την συνεργασία του στην δημιουργία ενός Πειραματικού Κέντρου Ανοιχτής Εξωιδρυματικής προστασίας Ηλικιωμένων.

Το κέντρο αυτό ήταν στελεχωμένο από μια διεπιστημονική ομάδα προσωπικού: Γιατρό, Φυσιοθεραπευτή, Επισκέπτη Υγείας ή Νοσηλευτή, Εργοθεραπευτή, Οικογενειακό Βοηθό και λειτουργούσε με τον τίτλο "Η γωνιά του παππού και της γιαγιάς".

Στη συνέχεια, ο Όμιλος Εθελοντών σε συνεργασία με το Υπουργείο, συμφώνησε να κλείσει το Πρόγραμμα που λειτουργούσε ως τότε με παροχή συσσιτίου και να λειτουργήσει το πρώτο ΚΑΠΗ με την ονομασία Πρότυπο ΚΑΠΗ Ν. Κόσμου.

Το πρώτο αυτό ΚΑΠΗ λειτούργησε υποδειγματικά και αποτέλεσε παράδειγμα οργάνωσης και λειτουργίας για άλλα που ακολούθησαν.

Μέχρι το τέλος του 1981 λειτούργησαν 8 ΚΑΠΗ με φορείς εθελοντικές οργανώσεις, τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, την ΧΕΝ, το Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας Παιδιού και τον Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας.

Από το 1982 τα ΚΑΠΗ περνούν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και αποτελούν Ν.Π.Δ.Δ. (Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου) των Δήμων και Κοινοτήτων.

Στην δεύτερη αυτή φάση ο θεσμός αναπτύσσεται και διευρύνεται σ' όλη την χώρα όπου και τα ΚΑΠΗ φθάνουν τον αριθμό των 260, εκ των οποίων τα 80 βρίσκονται στην Αθήνα.

Έως το τέλος του 1988 το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας μέσω της Διεύθυνσης Προστασίας Ηλικιωμένων κάλυπτε τις δαπάνες μισθοδοσίας και λειτουργικών αναγκών των ΚΑΠΗ και εφόσον οι Δήμοι διέθεταν οικοπεδικό χώρο, επιχορηγούσε και για την ανέγερση κτιρίου του ΚΑΠΗ.

Από το 1989 τις δαπάνες μισθοδοσίας - λειτουργικών αναγκών υποχρεώθηκαν να αναλάβουν οι Δήμοι και Κοινότητες.

Το 1990 το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας συνεχίζει να επιχορηγεί για εξοπλισμό και κτιριακά, κυρίως όμως εποπτεύει και φροντίζει τον θεσμό των ΚΑΠΗ.

Από το 1991 η θέση του Υπουργείου διαφοροποιείται απέναντι στον θεσμό. Υποστηρίζεται ό,τι δεν ανήκουν πια στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας αλλά στο Υπουργείο Εσωτερικών.

Κυρίαρχη σημασία στον θεσμό των Κ.Α.Π.Η. είναι η έννοια της ανοιχτής προστασίας των ηλικιωμένων είναι η παραμονή τους στην Κοινότητα και σε ό,τι συμπεριλαμβάνεται μέσα σε αυτήν: στο οικείο περιβάλλον της οικογένειας, της γειτονιάς, του φιλικού περίγυρου. (άτυπο σύστημα φροντίδας)

Φαινόμενα όπως η "ασυλοποίηση" και ο "ιδρυματισμός" και πολλές φορές η "κατάθλιψη", έκαναν επιτακτική την ανάγκη προστασίας και παραμονής της Τρίτης ηλικίας στον φυσικό της χώρο μακριά από τον απρόσωπο χαρακτήρα των Ιδρυμάτων κλειστής περίθαλψης και άλλης μορφής ασύλων.

Οι υπηρεσίες που τα ΚΑΠΗ προσέφεραν είναι:

1. Κοινωνική Εργασία στους ίδιους και στο άμεσο περιβάλλον.
2. Φροντίδα και οδηγίες για Ιατροφαρμακευτική και Νοσοκομειακή περίθαλψη.
3. Φυσικοθεραπεία.
4. Εργοθεραπεία.
5. Λειτουργία ομάδων αυτενέργειας των μελών των ΚΑΠΗ που βοηθούν τα μέλη σε δραστηριοποίηση.
6. Επιμόρφωση, διαλέξεις, μελέτη θεμάτων, επισκέψεις σε Μουσεία και Αρχαιολογικούς χώρους.
7. Συμμετοχή σε θερινές κατασκηνώσεις.
8. Οργανωμένη ψυχαγωγία και εκδρομές.
9. Βοήθεια στο σπίτι για άτομα που έχουν ανάγκη εξυπηρέτησης. (λειτουργούσαν από το 1979 στα Κ.Α.Π.Η. και όχι από το 1997 που ξεκίνησαν τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα Βοήθειας στο Σπίτι ή Κοινωνικής Μέριμνας)

10.Εντευκτήριο όπου προσφερόντουσαν ροφήματα/ αναψυκτικά σε τιμές κόστους όπου η συντροφιά και η συνεύρεση με άλλα μέλη έχουν τον πρώτο ρόλο.

Κέντρα Κοινοτικής Φροντίδας… 
Από την Ανοικτή Προστασία των Ηλικιωμένων στην Φροντίδα όλων των Ηλικιών.

Κέντρα Κοινοτικής Φροντίδας… 
«Μοναδικές υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Κοινοτικής Ανάπτυξης και Ενεργού Γήρανσης σε τοπικό επίπεδο».

Με την εισήγηση αυτή επιχειρείται να δοθεί η ταυτότητα του νέου θεσμού και η σκιαγράφηση της δομής των «Κέντρων Κοινοτικής Φροντίδας» μια προσέγγιση της φιλοσοφίας τους, και του ευρύτερου θεσμού της ενεργού γήρανσης που υπηρετεί:

Με δεδομένο την αυξανόμενη μακροβιότητα σε συνδυασμό με την μείωση της γεννητικότητας, η εργασία της γυναίκας, η εξαφάνιση της παραδοσιακής γειτονιάς καθώς και η τάση ανεξαρτητοποίησης των γενεών, η οικογένεια φάνηκε να κλονίζεται στο ρόλο της να φροντίζει το όποιο μέλος της που πρόσκαιρα ή μόνιμα αντιμετώπιζε ένα πρόβλημα.

Για τους ηλικιωμένους, που αποτελούν και την πιο ευαίσθητη και πολυάριθμη πληθυσμιακή ομάδα, τα Ευρωπαϊκά Κράτη έσπευσαν στη δημιουργία διάφορων μορφών μονάδων συλλογικής διαβίωσης που ήταν όχι μόνο δαπανηρή αλλά και στις καλύτερες περιπτώσεις έβλεπε το πρόβλημα σαν ασθένεια, γιατί μόνο στα προβλήματα σωματικής υγείας μπορούσε να ανταποκριθεί, ενώ άφηνε ακάλυπτες ανάγκες συναισθηματικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, κ.α.

Το 1946 η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας διακηρύσσει ότι ΥΓΕΙΑ δεν είναι η απαλλαγή από τη νόσο αλλά η Σωματική, Πνευματική και Κοινωνική ευεξία του ατόμου υπογραμμίζοντας την ιδιότητά του σαν κοινωνικού όντος.

Μια αλήθεια που είχε διαπιστώσει 2.500 χρόνια πριν ο Αριστοτέλης. Είναι άλλωστε  διαπιστωμένο ότι σε όλες τις ηλικίες,  παιδιών, ενηλίκων και ηλικιωμένων, η απομάκρυνση από τον κοινωνικό ιστό, είτε σαν απομονωμένων παιδιών ή νέων ανέργων είτε σαν αδρανοποιημένων ηλικιωμένων, ανεβάζει επικίνδυνα τους δείκτες νοσηρότητας.

Η Υγιής Γήρανση ορίζεται ως «η διαδικασία μεγιστοποίησης των ευκαιριών για σωματική, κοινωνική και ψυχική υγεία, ώστε οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας να είναι σε θέση να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία χωρίς διακρίσεις και να απολαμβάνουν μία ανεξάρτητη και καλής ποιότητας ζωή»

Η Ενεργός Γήρανση

«Ενεργός γήρανση σημαίνει ότι η ζωή συνεχίζεται αμείωτη και επομένως η κοινωνία οφείλει να εκτιμά και να τιμά με αυξανόμενους ρυθμούς τη συμβολή των μεγαλύτερων και να τους παρέχει ευκαιρίες για να εξακολουθούν να εργάζονται και να μοιράζονται τις εμπειρίες και την πείρα τους με τους νεότερους, να εξακολουθούν να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία ως ισότιμα μέλη της, και να ζουν όσο το δυνατόν πιο υγιείς και δραστήριοι, απολαμβάνοντας μια καλύτερη ποιότητα ζωής»

Έτσι αναζητήθηκε από το Δήμο Ηρακλείου, μια άλλη απάντηση στο πρόβλημα, που να αντιμετωπίζει και τα κοινωνικά προβλήματα και που να καλύπτει τις ανάγκες όλων των πληθυσμιακών ομάδων σε τοπικό επίπεδο.

Οι στόχοι των Κέντρων Κοινοτικής Φροντίδας, είναι: η διατήρηση της υγείας, η πρόληψη η ανεξάρτητη διαβίωση, η κοινωνική συμμετοχή και ενεργοποίηση.

Τα μέχρι το 2010 κέντρα ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) εκπροσωπούν μια ιδεολογία πατερναλιστική, προστασίας, εξάρτησης, διαχωρισμού των ηλικιών, ενώ τα «Κέντρα Κοινοτικής Φροντίδας» εκφράζουν σύγχρονες ιδέες όπως: κοινωνική συμμετοχή, δραστηριοποίηση, αλληλεγγύη των γενεών, ελευθερία, αξιοπρέπεια, που καθιστούν το άτομο μέλος ενταγμένο στην Κοινότητα, ενεργό, αυτόνομο, ισότιμο.

Ο Δήμος Ηρακλείου ανταποκρινόμενος στις αλλαγές που έγιναν στην Ελλάδα, με τη Διοικητική Μεταρρύθμιση και τις ραγδαίες κοινωνικοοικονομικές μεταβολές, υπηρετώντας τον θεσμό της ενεργού Γήρανσης που σημαίνει τη διατήρηση της υγείας και τις λειτουργικότητάς μας, σε όλο το φάσμα των καθημερινών δράσεων, από την παιδική ηλικία & την ενηλικίωση ως τα βαθιά γεράματα. Στήριξε την κοινωνική συμμετοχή και την ποιότητα ζωής των πολιτών, αξιοποιώντας το τεράστιο δυναμικό που διαθέτουν, ακόμη και σε πιο προχωρημένη ηλικία.

Αναδιαμόρφωσε τη λειτουργία των υφιστάμενων δομών και σύνθεσε όλες τις ηλικίες σε ένα  προσφιλές περιβάλλον διαβίωσης και αλληλεπίδρασης, χωρίς αποκλεισμούς, συμβάλλοντας θετικά στην ποιότητα ζωής όλων των γενεών.

Δημιούργησε μια καινοτόμο – αποκεντρωμένη δομή,  με δεδομένο τον ορισμό που διατυπώθηκε, στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1946) ότι η Υγεία είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Η έννοια της υγείας λοιπόν, συνδέεται και με άλλους παράγοντες όπως είναι το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία κ.α.

Η φιλοσοφία του νέου αποκεντρωμένου θεσμού βασίστηκε στο ότι κάθε Κοινωνία για να προάγει μια ζωή ποιότητας των μελών της, έχει ανάγκη από την δημιουργική δράση όλων των πληθυσμιακών της ομάδων.

Κάθε άτομο, χωρίς διάκριση ηλικίας ή κατάσταση υγείας και μειονεξίας, έχει πρόσβαση στα Κέντρα Κοινοτικής Φροντίδας και με την βοήθεια της επιστημονικής ομάδας που τα στελεχώνει, μπορεί να έχει τη θέση του μέσα στη μικρή ή ευρύτερη Κοινότητα σαν ζωντανό κύτταρο, συνειδητοποιώντας τις ικανότητές του, και αντιμετωπίζοντας λειτουργικά τα όποια προβλήματα έχει στο άμεσο ή έμμεσο περιβάλλον του.

Ζει σε συνάρτηση με τον κοινωνικό του περίγυρο, παραμένει στην κοινότητα και συμμετέχει ενεργά και δημιουργικά.  

Ιδρύθηκαν, λοιπόν, τον Αύγουστο του 2011 τα «Κέντρα Κοινοτικής Φροντίδας», ως φορείς παροχής υπηρεσιών, πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, κοινοτικής ανάπτυξης, ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού και κοινωνικού κεφαλαίου. (Επί Δημαρχίας Ιωάννη Κουράκη, Αντιδημαρχίας Δέσποινας Συγγελάκη και του Πρωτεργάτη του θεσμού κ. Φανούρη Οικονομάκη Διευθυντή Κοινωνικής Ανάπτυξης.)

Σκοπός του Θεσμού, είναι η πολυδιάστατη παρέμβαση για τη συνολικότερη κοινωνική ανάπτυξη της περιοχής, της χωρικής κοινότητας που αναφέρεται, η αναγέννηση του αισθήματος του «ανήκω σε μια κοινότητα ανθρώπων» και η διατήρηση των  ιδιαίτερων πολιτιστικών χαρακτηριστικών που τη χαρακτηρίζουν.

Στελέχωση των Κέντρων Κοινοτικής Φροντίδας:

• Ιατροί,
• Εργοθεραπευτές,
• Κοινωνικοί Λειτουργοί,
• Νοσηλευτές,
• Φυσικοθεραπευτές,
• Οικογενειακοί Βοηθοί

Χωροθέτηση:

Τα Κέντρα Κοινοτικής Φροντίδας Δήμου Ηρακλείου στο Χάρτη 

 Λειτουργούν (5 Τμήματα Κοινοτικής Φροντίδας) και συνολικά 14 Κέντρα καλύπτοντας τις ανάγκες όλων των Δημοτικών και Τοπικών Κοινοτήτων, λειτουργώντας σύμφωνα με  τη φιλοσοφία του νέου θεσμού και σε πλήρη ταύτιση με την νέα νομοθεσία χρησιμοποιόντας εργαλεία Διοίκησης, Οργάνωσης, Στελέχωσης και Παροχών, πρότυπων για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι δυσκολίες που εμφανίσθηκαν:

• Προσαρμογή στη νέα Διοικητική – Οργανωτική δομή
• Προβληματισμοί εργαζομένων, σχετικά με την ανάληψη επιπλέον αρμοδιοτήτων, σε νέα πεδία
• Προβληματισμοί κατοίκων, σχετικά με τις αλλαγές των κοινωνικών δομών

Οι λύσεις που εφαρμόσθηκαν:

• Συνεχής ενημέρωση – επιμόρφωση προσωπικού
• Ενημέρωση πληθυσμού για την τροποποίηση των υπηρεσιών σε λειτουργικό – οργανωτικό επίπεδο
• Ενεργοποίηση – αυτοοργάνωση – συμμετοχή των δημοτών και δη των ηλικιωμένων

Παρέχονται υπηρεσίες, οι οποίες στοχεύουν στην: 

• προαγωγή υγείας,
• πρόληψη,
• λειτουργική αποκατάσταση
• ανεξάρτητη διαβίωση,
• βιωματική μάθηση,
• κοινωνική συμμετοχή & αλληλεγγύη,
• ενημέρωση - ευαισθητοποίηση – ενεργοποίηση,
• κοινωνική μάθηση,
• κοινωνική ένταξη,
• ανάπτυξη δεξιοτήτων,
• μεταφορά γνώσεων κι εμπειριών
• ψυχο-κοινωνική στήριξη & κοινωνική παρέμβαση
• δικτύωση (Νοσοκομεία, Μ.Κ.Ο., Α.με.Α., Εκκλησία, Σύλλογοι κ.α.)
• αντιμετώπιση προβλημάτων σωματικής, ψυχικής, κοινωνικής υγείας
• ζεύξη & αλληλεγγύη γενεών,

Ενδεικτικές δράσεις – προγράμματα:

• υπηρεσίες σε ανασφάλιστους ή οικονομικά αδύναμους κατοίκους του Δήμου
• υπηρεσίες κατ’ οίκον (Βοήθεια στο Σπίτι),
• ενεργοποίηση – αυτενέργεια, - εθελοντισμός,
• προγράμματα δια βίου μάθησης
• πρόγραμμα θεραπευτικής γυμναστικής,
• πρόγραμμα άθλησης (π.χ. Boccia),
• μεταβίβαση ηθών, εθίμων και διατροφικών συνηθειών,
• διάδοση τεχνών, πολιτισμού και παράδοσης,
• δημιουργική έκφραση, ψυχαγωγία σε ομαδικό – κοινοτικό επίπεδο
• εκπαίδευση φοιτητών των Πανεπιστημίων της Κρήτης στις ειδικότητες της Κοινωνικής Ιατρικής, Κοινωνικής Εργασίας, Νοσηλευτικής κ.α.

Αντώνιος Χ. Πασπαλιάρης

Αναπληρωτής Προϊστάμενος Διεύθυνσης Κοινωνικής Ανάπτυξης